Osmanlı düşünce ve siyasi yapısı, insanlığın dünya ve ahiret saadetini birlikte ele alan İslam inancı üzerine kurulmuştur. Osmanlı toplumunun yönetim yapısını oluşturan umerâ, ulemâ ve mutasavvıfların gayesi, insanların beden ve ruh bütünlüğünü gözetip toplumu buna göre organize etmek, insanlara dünya ve ahiret saadetini kazanma yolunu göstermektir. 

Bu bağlamda, 1400’lü yıllarda Osmanlı Devleti gücünü adalet, doğruluk ve Hak’tan alan, hayatın odağında İslam olan bir yapıya sahipti. Devletin benimsediği bu yaklaşım, yönetici, asker veya halk fark etmeksizin toplumu oluşturan bireylere de yansımıştı. Haksız bulduğu padişahı mahkûm etmekten çekinmeyen kadılar, makamından dolayı mağrur olmayan padişahlar, geçtikleri bağlardan kopardıkları üzümün parasını dalına asarak hak sahibine hakkını veren fütuhat orduları bunun en güzel örneğidir. Hz.Peygamber’i rehber edinen müslümanların sahip olduğu bu güzel ahlak, gayrimüslim halkların Müslümanların hâkimiyetini tercih etmelerinin bir nedeni olmuştur. Dönemin önde gelen âlimlerinden olan Yazıcıoğlu Muhammed ve Ahmed Bîcan kardeşler, bu manevi atmosferin içinde yetişmiş ve gelişmesinde önemli rol oynamışlardır.

Tarih, Osmanlı milletinin asilliğine, medeniliğine, insaf, adalet ve merhametine, Hak ve hakikat sevgisine dair hayranlık uyandıran sayısız örneklerle doludur. Osmanlı toplumu, bütün resmi kurum ve sosyal yapılarıyla, İ’lây-ı Kelimetullah için gaza ruhuyla hareket eden bir niteliğe sahiptir. Yeryüzünde iyiliğin hâkim olması, insanların hem birbirine hem de Allah ve Rasulü’ne dost olmaları için bütün imkânlarıyla en güzel gayreti gösterdiler. Seferden sefere koştular, düşmana karşı sebat ederek bir nefes alımı durmadılar. Bu saf niyetlerini ve gaza ruhunu muhafaza ederek, asrın, ilmin ve fennin gerektirdiği her türlü hazırlığı yaparak Allah’ın lütfunu ve yardımını cezbettiler; böylece büyük başarılara ve fetihlere imza attılar. Osman Gazi'nin ifadesiyle zayıf bir karınca gibi geldikleri Anadolu’da, inançtan kaynaklanan güçle, imparatorluk kurarak üç kıtada yer tuttular, şaheser bir kültür ve medeniyet inşa edip asırlarca hüküm sürdüler.

1400’lü yıllar ilme ve âlime büyük kıymet verilen bir dönemdi. Mevlâna, Yunus Emre, Hacı Bektâş-ı Velî, Şeyh Edebali, Hacı Bayram Velî, Akşemseddin, Eşrefoğlu Rumî gibi önemli şahsiyetlerin düşünceleri bu yüzyılda da etkisini sürdürdü. Dönemin padişahlarından Sultan II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed âlimlere ve mutasavvıflara büyük değer verdiler. Fatih Sultan Mehmed medreseler kurdurup birçok âlimi İstanbul’a davet ederek şehri bir ilim merkezi haline getirdi. Böylece Osmanlı topraklarına birçok âlim ve ârif geldi. Ömrünü Hakk’a adamış Müslümanlar fetihlerde, yerleşilen bölgelerde, gayrimüslim ahalinin İslamlaşmasında, Müslümanları ahlâken eğitip yükseltmede, hayra ve fethe sevk etmede ciddi roller üstlenerek büyük faydalar sağladılar. İlmin, sanatın, hoşgörü ve zarafetin zirveye çıktığı, komşu ülkelerin gıpta ettiği altın bir dönem yaşandı.